محمد قدسي دارابي ( گردآوري ديوان حافظ )

نامش ميرزا محمد ابن ميرزا فتح‎علي، ابن ميرزا سلطان علي از سادات حسيني‎اند. اجداد و اقوامش از افراد صاحب نفوذ چه در زمان قدیم چه در زمان حال داراب بوده و از افراد با مکنت اینجا می باشند با اینکه اجدادش تماما ً دارابی می باشند اما در شیراز متولد شد و در این شهر روزگار گذرانید  . او از سادات حسینی است. قدسی از خواص شاگردان شیخ مفید ، صاحب "مرآت‌الفصاحه" ، بود که توانست در خدمت استاد در زمینه علوم ادبی و کلام و حکمت بهره‌ها ببرد. بعدها با خواهرشیخ مفید داور که همدرسش بود ازدواج نمود و روابطشان بیشتر گردید . قدسی کتاب«حظائر القدس» را در در کلمات و کرامات استاد خود شیخ مفید به نگارش در آورده است و شیخ مفید نیز از او به نیکی یاد می کند . کتاب دیگر قدسی « فردوس‌الکمال»  مشتمل بر تفسیر بعضی از آیات و شرح برخی از احادیث و پاره‌ای از حکم قرآنی می باشد .

قدسی خط نستعلیق را نیکو می‌نوشت و از سبک میرعماد حسینی پیروی می‌کردو شیوه ی میر عماد را که به مرورزمان از بین رفته بود رواج داد . شعاع‎ا‎لملك در تذكره‎ي شعاعيه تنها بر خوش‎نويسي او تأكيد دارد و می گوید :  «دعويش در خوش‎نويسي بي‎حد ، در نوشتن خط نستعليق دعوي ميري كند و از همگنان نكته‎گيري، شيوه‎ي خاص دارد كه بر خودش اختصاص  و كتاب ـ آثار عجم را به مركب چاپ ، او نوشته …»

او همچنین در سرودن اشعار عربی و فارسی ذوق و طبعی سلیم داشت. نمونه شعر او که در کتاب تصحیح دیوان حافظ او به کوشش ذوالفقاری و علی محمدی آورده شده است .

بوالعجب نیست که قدسی دل ودین دادبه باد      رهزنش غمزه ی زاهد کش جادوی تو بود »

قدسي تصحيح ‎ كننده‎ي ديوان حافظ است و به قول خودش، آن را از سال 1314 ه.ق آغاز و به سال 1322 به مدت 8 سال به پايان مي‎رساند . «خداي متعال مي‎داند كه در اين سنوات چه شب‎ها را به روز آوردم كه در فكر تدقيق و توفيق اين ديوان خجسته بنيان بودم و چه روزها را شام كردم، راه انجمن‎ها پيمودم و به مشورت ادبا و شعرا، گرهي از اين كارگشودم و هشت سال است كه در اين كارم، گاه تصحيح نموده و گاه، مي‎نگارم» و در این راه مشکلات فراوانی فرا روی او قرار داشته همانگونه که خود گوید :«ياللعجب! چون شروع به نوشتن كردم از نسخه‎اي كه در او گمان صحت بود، در صفحه اول چند غلط بود، پنج شش ورق را نگاه كردم، آه از دل بر آوردم كه اگر تا آخر چنين باشد، كارزار است ودرست نمودن به را‎ستي دشوار، افسوس كه تمام كتاب چنين بود بلكه تمام كتاب‎ها چنين»

اولين بار ديوان حافظ به سال 1169ش برابر 1206 ق و 1791ه.قمري در كلكته به دستور مستر جانس انگليسي با تصحيح ابوطالب تبريزي به چاپ رسيد. نخستين چاپ ديوان حافظ قدسي در سال 1276 ش برابر با  1314 ق، يعني 107 سال پس از چاپ جانس به قطع رقعي و در 496 صفحه در بمبئي و به چاپ قدسي معروف شد و به شهرت و احترام و اعتبار خاصي در جامعه ادبي، دست يافت آن چنان كه تا قبل از چاپ قزويني ـ غني يكي از متداول‎ترين و مشهورترين چاپ‎هاي ديوان حافظ به شمار مي‎آمد و بارها در هند و ايران به چاپ رسيد. آخرين چاپ ديوان حافظ قدسي به تصحيح آقايان دكتر حسن‎ذوالفقاري و ابوالفضل علي‎محمدي در تابستان 1381در 828 صفحه به وسيله نشر چشمه در تهران به انجام رسيده است كه در اين نسخه، حافظ چاپ قدسي با چهار نسخه چاپي معتبر يعني چاپ‎هاي قزويني ـ غني ـ خانلري، سايه و سليم نيساري مقابله شده است و كشف‎الابيات و فرهنگ لغات به آن افزوده گرديده است، متن قدسي حروف‎چيني شده و ديگر به خط قدسي نيست و تعداد 600 غزل دارد که در مقایسه با نسخه های معتبر نزدیک به 100 غزل اضافه دارد که برخی در دیوان شاعران دیگری مانند سلمان ساوجی و حافظ شانه تراش و اوحدی و غیره قرار داشته و قدسی آنها را در دیوان حافظ آورده است .